บทความเผยแพร่ความรู้สู่ประชาชน

สบู่ดำ..พืชพลังงานที่เพิ่มคุณค่าให้กับผลิตภัณฑ์

ที่มา:pharmacy.mahidol

สบู่ดำ (Physic nut, Purging nut, Barbadose nut) มีชื่อวิทยาศาสตร์ Jatropha curcas L. วงศ์ Euphorbiaceae เป็นพืชพื้นเมืองของอเมริกาใต้ สบู่ดำเป็นไม้พุ่มขนาดกลาง สูง 2-7 ม. อายุยืน ทนแล้ง ปลูกง่าย สบู่ดำมีกรดไฮโดรไซยานิก (HCN) มีกลิ่นเหม็นเขียว สมัยก่อนปลูกเป็นรั้วป้องกันสัตว์ ชาวโปรตุเกสนำสบู่ดำเข้ามาเมื่อปลายสมัยกรุงศรีอยุธยาและรับซื้อเมล็ดสบู่ดำเพื่อนำไปบีบน้ำมัน น้ำมันสบู่ดำใช้ทำสบู่ เป็นน้ำมันเชื้อเพลิงและน้ำมันหล่อลื่น ประเทศเวเนซูเอล่าใช้เมล็ดสบู่ดำเบื่อปลา 

 

ส่วนต่างๆ ของสบู่ดำมีสรรพคุณพื้นบ้าน ดังนี้ 

ลำต้น ใช้ต้มน้ำอาบแก้โรคผิวหนังพุพอง 

ใบ เมื่อขยี้ใบจะมีน้ำยางใส มีฤทธิ์ฆ่าเชื้อแบคทีเรียกลุ่ม Staphylococcus ฆ่าพยาธิ ยับยั้งการเจริญเติบโตของลาวายุง ทำน้ำหมักชีวภาพใช้กำจัดแมลง เมื่อเด็ดใบจะมีน้ำยางสีขาว (latex) มีฤทธิ์ระคายเคือง น้ำยาง latex ที่เจือจางมีคุณสมบัติช่วยให้แผลหายเร็วและทำให้เลือดหยุด ในน้ำยางมีเอมไซม์โปรทีเอส (protease) ชื่อ เคอร์เคน (curcain) 

ราก มีฤทธิ์ต้านอักเสบ 

เปลือกต้น เป็นสีย้อม 

งานวิจัยในแอฟริกาและอเมริกาใต้เกี่ยวกับน้ำมันสบู่ดำเพื่อใช้เป็นน้ำมันเชื้อเพลิงหรือไบโอดีเซล เพื่อลด green house effect ที่เกิดจาก fossil diesel และเป็นน้ำมันที่ใช้ในเครื่องยนต์เกษตรกรรม ได้รับการสนับสนุนจากรัฐบาลออสเตรียในปี ค.ศ. 1996 และรัฐบาลเยอรมันในปี ค.ศ. 2003 สำหรับประเทศไทย ศูนย์เทคโนโลยีโลหะและวัสดุแห่งชาติ สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ ได้สนับสนุนงานวิจัยสบู่ดำเพื่อใช้เป็นพืชพลังงานในปี 2006 

เมล็ดสบู่ดำมีน้ำมัน 30-48% ซึ่งเป็นกรดไขมัน 72.7% และสเตอรอล (sterol) เช่น campesterol, stigmasterol, ß-sitosterol น้ำมันสบู่ดำในอินเดียเรียกว่า Ratanjyot oil มีฤทธิ์เป็นยาถ่าย กลุ่มน้ำมันสบู่ดำแบ่งเป็น 2 กลุ่ม คือ กลุ่มที่มี oleic acid เป็นองค์ประกอบหลัก ได้แก่ สบู่ดำสายพันธุ์แอฟริกา และกลุ่มที่มี linoleic acid เป็นองค์ประกอบหลัก ได้แก่ สบู่ดำสายพันธุ์อเมริกาใต้ สารพิษในเมล็ดสบู่ดำมี 2 กลุ่ม กลุ่มแรกคือ tetracyclic diterpenes กลุ่ม phorbol esters เช่น PMA (phorbal-12-myristate 13-acetate) มีฤทธิ์ระคายเคืองและเป็น carcinogen สารพิษกลุ่มที่ 2 คือ RIPs I (Ribosome inactivating proteins) มีชื่อว่า เคอร์ซิน (curcin) ทำให้เกิดการคลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย เป็นต้น แต่ไม่ปรากฏรายงานพิษที่ทำให้เสียชีวิต 

น้ำมันสบู่ดำที่บีบเย็นจากเมล็ดโดยตรงด้วยเครื่องไฮดรอลิกมีสารพิษ phorbal esters 0.0231 mg/ml (คำนวณในรูป PMA) การกำจัดสารพิษกลุ่ม phorbol esters สามารถกระทำได้โดยต้องบีบน้ำมันจากเนื้อในเมล็ด (seed kernel) ส่วนสารในกลุ่ม RIPs I หรือ เคอร์ซิน จะถูกทำลายเมื่อนำเนื้อในเมล็ดไปอบที่ 80oC นาน 1 ชม. เช่นเดียวกับสาร PMA ที่ถูกทำลายที่ 80oC นาน 1 ชม. และเมื่อนำน้ำมันดังกล่าวมาทดสอบความระคายเคืองที่ผิว (skin) และที่เนื้อเยื่อใต้ชั้นผิวหนัง (subcutaneous tissues) ของหนูทดลอง พบว่าไม่ก่อให้เกิดความระคายเคือง ดังนั้น น้ำมันสบู่ดำที่ผ่านการกำจัดสารพิษสามารถนำไปใช้เป็นส่วนผสมของเครื่องสำอางและสบู่ เป็นการเพิ่มมูลค่าของผลิตภัณฑ์ เพราะน้ำมันสบู่ดำนอกจากจะมีกรดไขมันที่ให้ความชุ่มชื้นแก่ผิวแล้วยังมีคุณสมบัติไล่แมลง จะเห็นได้ว่า สบู่ดำจึงเป็นพืชพลังงานที่ช่วยลดปัญหาภาวะโลกร้อนและสามารถเพิ่มมูลค่าให้แก่ผลิตภัณฑ์เครื่องสำอาง